Huyện Tuần Giáo, Tỉnh Điện Biên

Tuần Giáo là một huyện miền núi của tỉnh Điện Biên. Huyện Tuần Giáo cách thủ đô Hà Nội 405 km là cửa ngõ phía Nam của tỉnh Điện Biên.
Diện tích:1.136,29 km²
Huyện có 1 thị trấn và 13 xã
Dân số: 74.031 người (2009)

Vị trí địa lý

Phía Đông Tuần Giáo giáp với huyện Quỳnh Nhai, phía Tây Tuần Giáo giáp với huyện Điện Biên và huyện Mường Chà; phía Nam Tuần Giáo giáp với huyện Thuận Châu (tỉnh Sơn La) và huyện Điện Biên Đông; phía Bắc Tuần Giáo giáp với huyện Tủa Chùa và huyện Mường Chà.

Lịch sử

Thời Hùng Vương, nước Văn Lang được chia làm 15 bộ thì Tuần Giáo thuộc bộ Tân Hưng. Thời Lý thuộc châu Lâm Tây; thời Trần thuộc châu Ninh Viễn, lộ Đà Giang; thời Lê thuộc trấn Gia Hưng. Năm 1463, trấn Hưng Hoá được thành lập gồm 3 phủ: Gia Hưng, Quy Hoá, An Tây. Phủ Gia Hưng có 1 huyện và 11 châu, Tuần Giáo là 1 châu của phủ Gia Hưng. "châu Tuần Giáo, thổ âm là Mường Quài, phía trên giáp châu Quỳnh Nhai và châu Luân, phía dưới giáp châu Thuận, phía Đông giáp sông Mã, phía Tây giáp sông Đà...Ngày trước là động Tuần Giáo, thuộc châu Thuận, sau cho biệt lập làm châu...".Thời Lê Cảnh Hưng, châu Tuần Giáo có tên là Tuân Giáo, có nghĩa là "tuân theo giáo hoá của triều đình", vốn là một động của châu Thuận.
Dưới thời Lê, Mường Quài (Tuần Giáo) được chia làm 6 vùng (địa danh trong ngoặc là khu vực tương đương ngày nay).
- Chiềng Cún, chiềng Khoang (vùng ba Quài: Quài Tở, Quài Cang, Quài Nưa và thị trấn Tuần Giáo).
- Chiềng On ( Lịch Lạn, Búng Lao, Nà Sáy, Chiềng Sinh).
- Luân Châu (Mùn Chung, Mường Mùn, Mường Đun, Mường Báng, Mường Thín).
- Chiềng Ban (khu vực ba ẳng: ẳng Cang, ẳng Nưa, ẳng Tở).
- Chiềng Sôm (Mường Đăng).
- Các xã vùng cao, trung tâm là Pú Nhung.
Nhà Nguyễn năm 1841 lấy đất các châu Tuần Giáo, Ninh Biên và châu Lai lập thành phủ Điện Biên. Châu Tuần Giáo thuộc phủ Điện Biên.
Thực dân Pháp năm 1858 xâm lược nước ta xong mãi đến tháng 4/1890 chúng mới chiếm được Lai Châu trong đó có Tuần Giáo. Toàn quyền Đông Dương ra Nghị định thành lập Đạo quan binh thứ 4 ngày 20/8/1891, châu Tuần Giáo nằm trong địa bàn của đạo quan binh thứ 4.
toàn quyền Đông Dương ngày 28/6/1909 ra Nghị định thành lập tỉnh Lai Châu gồm: Đạo Lai (châu Quỳnh Nhai châu Lai và phủ Luân Châu), châu Điện Biên với phủ Tuần Giáo.
Thực dân Pháp thành lập Đạo quan binh thứ 4 Lai Châu ngày 27/3/1916 gồm: Châu Lai, Sở Đại lý và châu Điện Biên; các khu biên giới phía bắc gồm: Mường Tè, Mường Nhé, Mường Bum và Mao Xà Phình (Sình Hồ),châu Quỳnh Nhai. Sở Đại lý và châu Điện Biên có 2 tổng: Sốp Cộp và Tuần Giáo. Tổng Tuần Giáo có 3 xã: Mường Khoai, Mường Húa, Mường ẳng. Ngày 4/9/1943 chế độ quân quản ở Lai Châu bị bãi bỏ và chuyển sang chế độ cai trị hành chính.
Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công trong cả nước, song Tuần Giáo vì chưa có tổ chức Đảng lãnh đạo tại địa phương nên không có khởi nghĩa giành chính quyền về tay nhân dân.
Ban cán sự Đảng tỉnh Lai Châu ra đời ngày 10/10/1949. Từ đây phong trào đấu tranh của nhân dân các dân tộc trong tỉnh đã có tổ chức Đảng trực tiếp lãnh đạo. Ngày 1/8/1950 trước sự lớn mạnh của phong trào cách mạng chi bộ Đảng huyện Tuần Giáo được thành lập. Chi bộ Tuần Giáo là tiền thân của Đảng bộ huyện Tuần Giáo ngày nay.
Liên Ban cán sự Đảng huyện Tuần Giáo-Châu Lai (Tuần-Lai) được thành lập ngày 1/8/1951, Tuần Giáo do liên Ban cán sự Đảng Tuần-Lai trực tiếp lãnh đạo.
Huyện Tuần Giáo ngày 20/11/1952 được bộ đội chủ lực giải phóng trong chiến dịch Tây Bắc, đồng bào các dân tộc của huyện thực sự được hưởng tự do hoà bình. Huyện Tuần Giáo lúc này gồm có 8 xã: Phình Sáng, Phiêng Ta Ma, Pú Nhung, Xá Nhè, Mường Quài, Mường ẳng, Toả Tình, Mường Húa.
Huyện Tuần Giáo sau năm 1954 có thị trấn nông trường Mường Ẳng và 20 xã: Chiềng Sinh, Búng Lao,Mường Ảng, Mường Báng, Mùn Chung, Mường Đăng, Mường Lạn, Mường Đun, Mường Thín, Mường Mùn, Phình Sáng, Quài Cang, Nà Sáy, Quài Nưa, Pú Nhung, Sáng Nhè, Quài Tở, Tênh Phong, Ta Ma, Tỏa Tình.
Thành lập thị trấn Tuần Giáo-thị trấn huyện lị huyện Tuần Giáo năm 1965.
Chia xã Mường Ẳng thành 3 xã: Ẳng Nưa, Ẳng Cang, Ẳng Tơ năm 1967.
Chuyển 3 xã Mường Đun,Mường Báng, Sáng Nhè về huyện Tủa Chùa quản lý năm 1977,.
Giải thể thị trấn nông trường Mường Ẳng năm 1997, thành lập thị trấn Mường Ẳng từ diện tích tự nhiên và dân số của xã Ẳng Nưa.
Huyện Tuần Giáo năm 2003 thuộc tỉnh Điện Biên vừa được thành lập.
Huyện Tuần Giáo cuối năm 2005 có 2 thị trấn: Mường Ẳng và Tuần Giáo và 19 xã: Mường Mùn, Nà Sáy, Chiềng Sinh, Phình Sáng, Mường Thín, Quài Cang, Pú Nhung,Quài Tở, Quài Nưa, Tênh Phông, Ta Ma,Mùn Chung, Ảng Cang, Tỏa Tình, Ảng Tơ, Ảng Nưa, Mường Đăng, Búng Lao, Mường Lạn.
Huyện được thành lập theo Nghị định 135/2006/NĐ-CP ngày 14/11/2006 trên cơ sở tách một phần của huyện Tuần Giáo cũ để thành lập thêm huyện Mường Ảng.

Điều kiện tự nhiên

Địa hình huyện Tuần Giáo hiểm trở và đa dạng. Khu vực núi non của huyện chạy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam, sườn vách sừng sững như toà thành thiên nhiên với 70% diện tích là các dãy núi cao từ 800 m trở lên, còn lại là các dãy có độ cao 500-700 m, độ dốc trung bình 120-200. Dãy Pú Huổi Luông (xã Nà Sáy) cao 2.179m so với mặt nước biển, dãy Pơ Mu (xã Tênh Phông) cao 1.848 m.
Khí hậu Tuần Giáo thuộc khu vực nhiệt đới gió mùa miền Bắc Việt Nam. Mùa hè chịu ảnh hưởng của gió phơn tây nam (gió Lào) khô và nóng, không có bão lớn. Hàng năm có hai mùa rõ rệt: Mùa mưa từ tháng 5 đến tháng 9, mùa khô từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau.
Vùng thung lũng hẹp Tuần Giáo chiếm 10% diện tích tự nhiên, địa hình bị chia cắt, nằm rải rác ở các xã nhưng tập trung vào 4 khu vực chính: Khu Ba ẳng, khu Búng Lao-Chiềng Sinh, khu Ba Quài-thị trấn, khu Phình Sáng-Pú Nhung. Đất ở đây màu mỡ, thích hợp cho cây trồng và vật nuôi. Đặc biệt vùng Phình Sáng-Pú Nhung, Ba ẳng và Toả Tình có khả năng thích ứng với sự sinh trưởng của hoa màu (ngô, đậu tương) và phát triển cây công nghiệp (chè, cà phê).
Huyện Tuần Giáo có diện tích tự nhiên 157.949,80 ha, diện tích đất nông nghiệp là 93.836,96 ha đất phi nông nghiệp 2.410,58 ha; còn lại là đất chưa sử dụng.
Huyện Tuần Giáo có hệ thống sông suối khá dầy đặc nhưng lưu lượng và khối lượng dòng chảy không lớn. Suối Tông Ma bắt nguồn từ đèo Pha Đin (xã Toả Tình) qua Quài Nưa nhập thành suối Nậm Mu ở xã Mùn Chung hoà vào suối Nậm Mùn đổ ra sông Nậm Mức giáp Mường Chà là một trong những nhánh hữu ngạn sông Đà ở phía đông bắc Tuần Giáo. Ba con suối: bản Phủ (xã Quài Cang), Toả Tình và Tênh Phông qua Quài Tở gặp nhau ở thị trấn cùng với suối Nậm Pùa, Nậm Cô hình thành một trong những nhánh chính của thượng nguồn sông Mã. Sông suối Tuần Giáo đã tưới tiêu cho hàng ngàn héc ta lúa, màu; phục vụ sinh hoạt, là nguồn thuỷ năng dồi dào với các trạm thuỷ điện vừa và nhỏ ở thị trấn Tuần Giáo, Nậm Mức (Mường Mùn), Ta Cơn, Nậm Pay (Mùn Chung)...
Nhóm nước khoáng bicacbonat có ở bản Mu (xã Quài Cang); nhóm nước khoáng hỗn hợp có ở bản Sáng (xã Quài Cang); nước khoáng nóng có ở Ta Pao (xã Mường Mùn).
Hệ thống giao thông của Tuần Giáo khá thuận lợi. Đường quốc lộ số 6 ( trước là đường số 41) là trục giao thông chính của huyện đã cùng nhiều đường liên tỉnh, liên huyện nối địa phương với Sơn La - Hà Nội, thị xã Mường Lay. Quốc lộ 279 (trước là đường số 42) nối từ Tuần Giáo đi Điện Biên.

Du lịch

Mái đá Thẩm Khương gọi là hang Móc
Hang Thẩm Púa
Di chỉ trống đồng xã Mường Đăng
Mái đá Thẩm Púa
Đèo Pha Đin
Đèo Mun
Di tích lịch sử cách mạng Pú Nhung
Hang Thẩm Báng
Động Há Chớ

Lễ hội

Ngày hội Hồng hoa Tuần Giáo