Tỉnh Hà Tĩnh

Hà Tĩnh là một tỉnh thuộc vùng Bắc Trung Bộ Việt Nam.
Tỉnh có diện tích đất tự nhiên 6.019 km2,87 km đường Hồ Chí Minh và 70km đường sắt Bắc - Nam chạy dọc theo hướng Bắc Nam. Hà Tĩnh có có 127 km đường Quốc lộ 1A, có đường Quốc lộ 8A chạy sang Lào qua cửa khẩu Quốc tế Cầu Treo với chiều dài 85 km. Quốc lộ 12 qua tỉnh dài 55 km đi từ cảng Vũng Áng qua Quảng Bình đến cửa khẩu Cha Lo sang Lào và Đông Bắc Thái Lan.
Hà Tĩnh có nhiều sông nhỏ và bé chảy qua, con sông lớn nhất là sông La và sông Lam, sông Ngàn Phố, Ngàn Sâu, Ngàn Trươi, Rào Cái....

Vị trí địa lý

Hà Tĩnh trải dài từ 17°54’ đến 18°37’ vĩ Bắc và từ 106°30’ đến 105°07’ kinh Đông. Phía Đông giáp biển Đông, phía Tây giáp với nước Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào. Phía Bắc giáp tỉnh Nghệ An, phía Nam giáp Quảng Bình.

Điều kiện tự nhiên

Tỉnh Hà Tĩnh có địa hình đồi núi chiếm gần 80% diện tích tự nhiên có diện tích đồng bằng nhỏ, bị chia cắt bởi các dãy núi. Địa hình hẹp ở phía đông dãy Trường Sơn. Địa hình dốc và nghiêng từ tây sang đông. Phía tây tỉnh là những dãy núi cao 1.500m, đỉnh Rào Cọ 2.235m, phía dưới là vùng đồi thấp giống bát úp; tiếp nữa là dải đồng bằng nhỏ hẹp chạy ra biển; sau cùng là những bãi cát ven biển cùng với nhiều vũng, vịnh, tiêu biểu là cảng biển nước sâu Vũng Áng và bãi biển Thiên Cầm.
Hà Tĩnh nằm trong khu vực có khí hậu nhiệt đới điển hình của miền Nam và có một mùa đông giá lạnh của miền Bắc, nên thời tiết, khí hậu rất khắc nghiệt.

Lịch sử

Trước thời các vua Hùng dựng nước, Hà Tĩnh cùng với Nghệ An là nước Việt Thường.
Cả nước được chia thành 15 bộ, dưới thời kỳ các vua Hùng dựng nước Văn Lang - Âu Lạc, bao gồm: Giao Chỉ, Vũ Ninh, Chu Diên,Việt Thường, Phúc Lộc, Ninh Hải, Lục Hải,Hoài Hoan, Dương Tuyền, Bình Văn, Vũ Định,Cửu Chân, Tân Hưng, Cửu Đức và Văn Lang. Vùng đất Hà Tĩnh thuộc bộ Cửu Đức.
Sau khi chiếm được nước Âu Lạc vào năm 179 TCN Triệu Đà đã chia nước ta thành 2 quận Giao Chỉ (vùng Bắc Bộ ngày nay) và Cửu Chân (vùng Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh) và sáp nhập vào nước Nam Việt.
vào năm 111 TCN, Nhà Hán chiếm được Nam Việt (bao gồm cả Âu Lạc) và cai trị nước ta cho đến năm 226, đã chia nước ta thành 3 quận: Cửu Chân (Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh ngày nay); Giao Chỉ (Bắc Bộ),và Nhật Nam (Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế và Quảng Nam-Đà Nẵng).
Năm 226 nhà Ngô chiếm được nước ta và thành lập châu Giao (còn gọi là Giao Châu), gồm các quận Hợp Phố (thuộc Quảng Đông - Trung Quốc), Giao Chỉ, Cửu Chân và Nhật Nam. Nhà Ngô lập thêm quận Cửu Đức năm 271.
Nước ta bị đặt dưới ách đô hộ của Nam triềuTừ năm 420 - 589 gồm các triều Tống, Tề, Lương, Trần. Nhà Lương đặt Ái Châu ở Thanh Hóa năm 523, đổi quận Cửu Đức thành Đức Châu (tức Nghệ An và Hà Tĩnh), đặt thêm 2 châu mới là Lợi Châu và Minh Châu.
Nhà Tùy, chiếm được nước ta năm 607, đã bỏ tên các châu, gọi quận như trước. Nước ta được chia thành 7 quận: Giao Chỉ, Tỷ Cảnh, Nhật Nam, Hải Âm, Cửu Chân, Chămpa và Ninh Việt. Hà Tĩnh thuộc quận Nhật Nam, quận trị quận Nhật Nam đóng tại huyện Cửu Đức.
Nhà Đường Hà Tĩnh thuộc Hoan Châu (2 huyện Cửu Đức và Việt Thường) và Phúc Lộc châu.
Nước ta được chia nước thành 10 đạo dươi thời nhà Đinh - Tiền Lê, dưới các đạo lại có các châu. Khi ấy Hà Tĩnh thuộc châu Thạch Hà.
Đất nước tiếp tục được chia nước làm 24 lộ dưới Thời Lý, dưới lộ có các phủ, châu, trại. Khi ấy, Hà Tĩnh thuộc phủ Nghệ An, do Hoan Châu đổi thành.
Hà Tĩnh thuộc châu Nhật Nam, phủ lộ Nghệ An dưới Thời Trần - Hồ. Đất nước chia nước làm 12 lộ, dưới lộ có các phủ, huyện.
Thời thuộc Minh, nhà Minh đổi đặt nước ta làm quận Giao Chỉ, chia nước ta làm 15 phủ và 5 châu lớn; rồi đặt ra 3 lỵ Giao Chỉ, gọi là ba ty: Đô chỉ huy sứ, Bố chính sứ và Án sát sứ. Hà Tĩnh thuộc 8 huyện trực thuộc và châu Nam Tĩnh của phủ Nghệ An.
Thời Lê, niên hiệu Quang Thuận thứ 10 (1469), vua Lê Thánh Tông cho chia bản đồ nước làm 13 thừa tuyên, 52 phủ, 178 huyện và 50 châu. Hà Tĩnh thuộc thừa tuyên Nghệ An.
Thời Tây Sơn - Nguyễn, Hà Tĩnh thuộc Trung Đô, hay còn gọi là Trấn Nghệ An.
Nhà Nguyễn năm Gia Long nguyên niên (1802) lại đặt làm Nghệ An trấn.
Vua Minh Mạng chia trấn Nghệ An thành 2 tỉnh năm 1831 : Nghệ An (phía Bắc sông Lam); Hà Tĩnh (phía nam sông Lam). Tỉnh Hà Tĩnh được thành lập với 2 phủ Đức Thọ và Hà Hoa.
Năm 1841 thời vua thiệu Trị thứ nhất, đổi phủ Hà Hoa thành phủ Hà Thanh (do kỵ húy), đồng thời Thiệu Trị lấy cả 3 phủ Trấn Tĩnh, Trấn Định,Lạc Biên (trước thuộc Nghệ An) nhập vào tỉnh Hà Tĩnh.
Năm(1853) thời Tự Đức thứ 6 Hà Tĩnh được hợp vào Nghệ An thành An Tĩnh.
Tỉnh Hà Tĩnh được thành lập lại năm 1875 và tồn tại đến năm 1976 thì lại sáp nhập với Nghệ An, gọi là tỉnh Nghệ Tĩnh.
Tỉnh Nghệ Tĩnh lại tách Ngày 12/8/1991 thành Nghệ An và Hà Tĩnh như ngày nay.
Thị xã Hồng Lĩnh được thành lập năm 1992, trên cơ sở: thị trấn Hồng Lĩnh; xã Đức Thuận, xã Trung Lương; một phần xã Đức Thịnh thuộc huyện Đức Thọ; các xã Đậu Liêu và Thuận Lộc thuộc huyện Can Lộc.
Huyện Vũ Quang được thành lập năm 2000 trên cơ sở tách 6 xã thuộc huyện Đức Thọ (gồm:Đức Giang, Đức Lĩnh, Đức Hồng, Đức Hương, Đức Ân, Đức Bồng), 5 xã thuộc huyện Hương Khê và 1 xã thuộc huyện Hương Sơn.
Huyện Lộc Hà được thành lập ngày 7/2/2007, trên cơ sở 7 xã ven biển của huyện Can Lộc và 6 xã ven biển của huyện Thạch Hà.
Chính phủ công nhận Thị xã Hà Tĩnh là thành phố trực thuộc tỉnh Hà Tĩnh ngày 28/5/2007.
Thị xã Kỳ Anh được thành lập ngày 6/4/2015, trên cơ sở tách thị trấn Kỳ Anh và 11 xã:Kỳ Ninh, Kỳ Lợi, Kỳ Hà, Kỳ Thịnh,Kỳ Trinh, Kỳ Liên, Kỳ Long, Kỳ Nam, Kỳ Phương, Kỳ Hưng, Kỳ Hoa thuộc huyện Kỳ Anh.

Lễ hội truyền thống

Lễ hội đền Chế Thắng Phu Nhân và tục dâng bánh chưng thờ ngày Tết Lễ hội diễn ra vào ngày 12/2 âm lịch.
Lễ hội Đô Đài và trò "Đình Đụn" Lễ hội này còn gọi là lễ báo ân được tổ chức tại đền Đô Đài vào ngày 12 tháng Giêng âm lịch (ngày giổ). Lễ hội có 2 loại nghi thức: Đại lễ hội thì 50 năm 1 lần, lễ hội thường làm hàng năm.
Lễ cầu ngư và hội đua thuyền làng Nhượng Bạn Lễ cầu ngư và hội đua thuyền thường được tổ chức vào tháng 6 hàng năm. Đúng ngày hội, từ sáng sớm trống nổi lên, dân làng náo nức tập trung ra Đình làm lễ cáo rồi rước thuyền thờ ra rạp. Đó là chiếc thuyền rồng nhỏ trang hoàng đẹp đẽ do 4 người khiêng, tượng trưng cho uy linh của thần. Cờ quạt phấp phới trống chiêng vang trời, cuộc rước thuyền diễn ra trang nghiêm. Dân làng tập trung trên bờ, làng làm lễ tế Thành Hoàng rồi rước thuyền thần ra giữa sông để thuyền thần chứng giám cuộc đua thuyền.
Tục thờ thần và lễ cầu ngư làng Hội Thống được tổ chức hàng năm hoặc 3 năm 1 lần vào ngày 3/2 âm lịch. Từ đầu năm các chủ thuyền (lái) họp bàn việc đóng góp và cử ban "chịu việc " và ban hành lễ bao gồm những người được tín nhiệm nhất. Lễ đặt mỗi thuyền phải đóng 10 quan tiền, trước ngày lễ mọi việc chuẩn bị đều hoàn tất. Trên cạn người ta dựng rạp ở bên luồng hay bãi biễn gọi là nơi dâng lễ, rạp cao khoảng 3m, dài rộng khoảng 6m, ngoảnh mặt ra biển. Mái và 3 phía của rạp phải dùng thuyền che kín. Trong rạp chính giữa là nơi đặt lễ vật, trên vách treo nhiều bức tranh thờ.
Đền Chợ Củi tổ chức vào ngày 8/3 âm lịch hàng năm
Hội lễ làng giáo phường Cổ Đạm Hàng năm cứ đến ngày 11 tháng Chạp là giỗ Tổ sư, giáo phường 12 huyện kéo về lễ tổ và mở hội hát rất linh đình. Trước ngày hội hàng tháng, dân Giáo Phường đã náo nức chuẩn bị bạn hát các nơi về, lo trang trí trong đền cho thật uy nghi, lo việc ăn ở cho phường bạn, lại còn lo ôn lại tiếng đàn nhịp phách, giọng hát để thi thố tài năng với phường bạn. Sau lễ tế Tổ sư trọng thể, các giáo phường lần lượt hát "chầu Thánh ", cuộc hát kéo dài suốt 3 ngày đêm mới dừng để làm lễ tế. Hội hát vẫn tiếp tục, Giáo Phường chia nhau mời bạn hát xa gần về từng nhà tiếp đãi và cùng nhau ca hát có khi hàng tuần chia tay nhau mà vẫn còn lưu luyến.
Hội cầu ngư ở làng động Gián Lễ hội này cứ 3 năm mở 1 lần, kéo dài 3 ngày vào trung tuần tháng Giêng tại Cồn Cầu Ngư, một bãi cát chạy dài ven biển.
Lễ hội Chùa Hương được diễn ra vào ngày 18 tháng 2 âm lịch, thu hút khách thập phương trong nam ngoài bắc, nhưng cứ 3 năm mới có hội lớn 1 lần, kéo dài suốt 10 ngày liền. Là di tích đã được xếp hạng Quốc gia năm 1990.
Lễ hội đèn Tam Lang được tổ chức vào ngày mồng 5-6 tháng Giêng hàng năm không chỉ có người Hậu Lộc mà còn có cả người hàng huyện tham gia. Đây là di tích đã được nhà nước xếp hạng Quốc gia.
Hội lễ đền Thái Yên Theo tục lệ địa phương, hàng năm tại đền Thái Yên có 4 kỳ lễ chính : Lễ khai hạ (mồng 7 tháng giêng âm lịch), lễ tế Thành Hoàng ( ngày mồng 3 tháng 3), lễ cầu yên (rằm tháng 6 ) và lễ tất niên (ngày 23 tháng Chạp ). Hội đền được tổ chức vào ngày 7 tháng Giêng, kết hợp với hội xuân, được tổ chức 3 năm một kỳ.
Hội Đình Đụnvào dịp tháng 6 âm lịch, dân làng tổ chức đắp sữa đê 1 lần. Kỳ đắp đê kết hợp tổ chức với hội làng gọi là hội Đình Đụn. Đã từ lâu ngoài các đền, miếu còn có một nơi rất thiêng liêng đối với dân làng đó là vùng Cây Đa - Cồn Đình. Đây là một cồn đất vuông, mỗi chiều khoảng 40m, cao 4 m chính giữa trồng một cây cột lim cao khoảng 6m gọi là "Cột Đình Đụn " ..Phía tây nam cồn đình có cây đa cổ thụ hơn 200 năm tuổi . Hội " Đình Đụn " mở vào rằm tháng 6, kéo dài 3- 4 ngày. Trai 4 giáp đan 4 tấm phên, mỗi chiều 6m đem đến vây quanh cột đình và che làm rạp tế. Dân làng lo soạn mâm cỗ, năm được mùa thì 4 giáp thịt 4 con trâu, hông 40 thúng xôi, năm không được mùa cũng 4 con trâu và 20 thúng xôi. Ngày rằm làm lễ tế yết cáo Thành Hoàng và các vị tiên hiền của làng sau đó thỉnh các vị đến rạp đình làm Đại lễ. Cả khu đình đông vui tấp nập. Đêm đến trăng thanh gió mát trai gái thi nhau hò đối đáp, diễn tuồng, đánh vật, kéo co ... Hội kéo dài 3 ngày nhưng đến ngày 18 tháng 6 thì tan.
Lễ kỳ phúc và hội thi vật làng Thuần Thiện được tổ chức vào ngày 14-16 tháng 6 hàng năm. Hội có cuộc rước và tế thần, các trò chơi văn hoá, thể thao đặc biệt là có hội vật. Ban đêm có hát Trò Kiều, hát ả đào Cổ Đạm. Trò chơi nào cũng đông người tham gia và cuốn hút người xem.
Lễ kỳ phúc Lục ngoạt
Lễ hội chùa Chân Tiên được tổ chức vào ngày mồng 3 tháng 3 âm lịch, có đông nhân dân trong vùng và các tỉnh bạn về tham gia hội lễ.
Hội xuân và trò chơi vật cầu làng Trung Lễ hàng năm sau tết Nguyên Đán dân làng đều mở hôi xuân. Hội xuân mở 2-3 ngày rồi thưa dần, chỉ còn lại các quan khách, các nhà chức trách những người đam mê ở những ván cờ, ván bài cho hết rằm tháng Giêng mới thôi. Xưa kia trong dịp hội xuân còn có trò chơi vật cù (ném cầu). Vật cù ở đây đã có từ lâu đời và cũng nổi tiếng, đây là trò chơi dân gian, cách chơi gần giống như trò chơi bóng rổ hịên đại. Sân chơi là một bải cỏ bằng phẳng bên vệ đường, mỗi đầu cắm 1 cây nêu trên ngọn cắm cờ xanh hoặc đỏ, làm hiệu riêng cho mỗi phe, phía dươí cao hơn đầu người có treo một cái sọt tre và trái cù là củ chuối được gọt tròn.
Hội chay ở chợ Hà Tĩnh

Nhân vật nổi tiếng

Thời Bắc thuộc: Mai Hắc Đế
Thời nhà Trần/hậu Trần: Sử Hy Nhan, Nguyễn Biểu,Đặng Tất, Đặng Bá Tĩnh, Đặng Dung, ...
Thời nhà Hậu Lê: Bùi Cầm Hổ,Nguyễn Tuấn Thiện,Tả Ao, Lê Quảng Chí, Nguyễn Văn Giai, Trần Bảo Tín, Hà Tôn Mục, Văn Đình Dận, Dương Trí Trạch, Nguyễn Huy Oánh, Phan Kính,Phan Phu Tiên, Nguyễn Nghiễm, Vũ Diễm...
Thời nhà Tây Sơn:Phan Huy Ích, Nguyễn Thiếp,Ngô Văn Sở, Nguyễn Huy Tự, Bùi Dương Lịch, Phan Văn Lân,...
Thời nhà Nguyễn: Phan Huy Chú, Nguyễn Du, Ngụy Khắc Đản, Nguyễn Công Trứ,Lê Tuấn Đào Hữu Ích,Trương Quốc Dụng, Đặng Văn Kiều,...
Thời Pháp thuộc: Phan Đình Phùng,Hoàng Cao Khải, Nguyễn Khắc Niêm,Lý Tự Trọng, Cao Thắng, Ngô Đức Kế,Lê Văn Huân,Trần Phú, Trần Mộng Bạch, Hà Huy Tập,...
Thời cận đại: Trần Trọng Kim, Hoàng Ngọc Phách, Phan Mỹ, Lê Văn Thiêm, Phan Anh, Hoàng Xuân Hãn, Nguyễn Khắc Viện,Xuân Diệu, Nguyễn Đổng Chi, Nguyễn Phan Chánh, Huy Cận, Chính Hữu, Phan Huy Quát, Phạm Khắc Hòe, Phan Đình Giót,...
Thời hiện đại: Nguyễn Đình Tứ,Nguyễn Đức Bình, Võ Hồng Phúc, Phạm Song, Lê Minh Hương, Lê Xuân Tùng, Hà Học Trạc, Lê Xuân Nghĩa, Lê Đức Thúy, Lê Viết Lượng, Trịnh Hồng Dương, Bà Ngô Bá Thành, Hà Xuân Trường, Uông Chu Lưu, Đào Mộng Long, Phan Đình Diệu, Đinh Xuân Lâm, Phan Huy Lê, Hà Văn Tấn, Võ Quý, Lê Khả Kế, Nguyễn Từ Chi, Thuận Hữu, Đào Vọng Đức, Trần Đình Trường,Nguyễn Thị Kim Tiến, Phạm Nhật Vượng, Trần Đình Đàn, Phan Xuân Dũng, Nguyễn Chí Dũng, Nguyễn Minh Quang, Thuận Hữu, Vũ Ngọc Khánh, Võ Trọng Việt, Trần Cẩm Tú, Nguyễn Thanh Bình, Trần Hồng Hà, Trần Bạch Thu Hà, Võ Kim Cự, Nguyễn Đức Hùng, Điềm Phùng Thị,Lê Hữu Đức, Trần Văn Độ, ...

Địa điểm du lịch

Khu di tích Đại thi hào Nguyễn Du
Khu di tích cố Tổng Bí thư Trần Phú
Khu di tích cố Tổng Bí thư Hà Huy Tập
Khu di tích Ngã ba Đồng Lộc
Quần thể di tích Hải thượng lãn ông Lê Hữu Trác
Hồ Kẻ Gỗ
Khu du lịch sinh thái nước khoáng nóng Sơn Kim
Chùa Hương Tích
Chùa Chân Tiên
Chùa Am
Đền Chiêu Trưng
Đền thờ Nguyễn Thị Bích Châu
Đền Chợ Củi

Đặc sản

Bưởi Phúc Trạch
Bánh cu đơ
Bánh đa vừng đen
Bánh mướt
Ram bánh mướt
Mực nhảy Vũng Áng
Gỏi cá đục Nghi Xuân
Các đặc sản khác: hến sông La, rượu Thanh Lạng, miến bột Chợ Cầu, bánh gai Đức Thọ ...