Xã Hương Nha, Huyện Tam Nông, Tỉnh Phú Thọ

Hương Nha là một xã miền núi, cách xa trung tâm huyện khoảng 22km, nằm ở phía Tây Bắc của huyện Tam Nông. Phía Đông giáp với xã Thanh Uyên, phía Tây giáp sông Hồng, phía Nam giáp với xã Xuân Quang, phía Bác giáp với xã Hiền Quan, Vực Trường.
Diện tích đất tự nhiên là 472,82ha (trong đó đất nông nghiệp: 225,86ha, đất phi nông nghiệp 245,44ha, đất khác: 1,52ha).
Dân số 4057 người, tổng số hộ 1026 hộ, tổng số lao động 1.676 lao động, có 08 khu hành chính (trong đó có 03 khu đặc biệt khó khăn, theo Quyết định số 447/QĐ-UBDT ngày 19/9/2013 của Ủy ban dân tộc về việc công nhận thôn đặc biệt khó khăn, xã khu vực I, II, III thuộc vùng dân tộc và miền núi giai đoạn 2012-2015), Đảng bộ có 207 đảng viên sinh hoạt tại 11 chi bộ.
Về dân tộc: Dân tộc tày có 28 khẩu; dân tộc mường có 14 khẩu; dân tộc nùng có 02 khẩu; dân tộc Thái có 02 khẩu; còn lại là dân tộc kinh.
Về tôn giáo: Có 92 khẩu theo đạo thiên chúa giáo, còn lại theo đạo phật.

Kinh tế - Xã hội

Nhiệm kỳ 2010-2015, kinh tế tăng trưởng khá; cơ cấu kinh tế chuyển dịch đúng hướng; văn hóa - xã hội phát triển; quốc phòng - an ninh được giữ vững; đời sống nhân dân ngày một nâng lên. Trong 5 năm, tổng thu ngân sách đạt 15,117 tỷ đồng. Thu nhập bình quân đạt 15,2 triệu đồng/người/năm; TTCN - xây dựng đạt 8,3%; dịch vụ chiếm 32,4%, tăng 3,4%; diện tích gieo trồng hằng năm đạt 276 ha, sản lượng lương thực đạt 1.260 tấn; tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 12%; 8/8 khu dân cư đạt tiêu chuẩn khu dân cư văn hóa, 83% hộ gia đình đạt tiêu chuẩn gia đình văn hóa.

Lễ hội

Lễ cầu trâu được tổ chức vào ngày mồng 2 tháng giêng âm lịch hằng năm để tưởng nhớ công đức tướng Xuân Nương dưới thời Hai Bà Trưng. Sinh thời bà là người tài sắc vẹn toàn, thùy mị, nết na, tinh thông võ nghệ, viết chữ, tính toán đều giỏi, lại có đức độ. Cha mẹ mất sớm, anh trai bị Tô Định sát hại, trong lòng căm giận, nàng nguyện báo thù nhà. Bà cắt tóc giả làm ni cô đi đến các phủ, huyện để chiêu tập binh hùng tướng mạnh. Hai Bà Trưng nghe tiếng Xuân Nương bèn truyền hịch nghênh đón về, lại cho nàng thống lĩnh quân Nội thị nữ tốt bên tả.
Lễ cầu trâu để nhớ câu chuyện xưa nhân dân đã dâng trâu để Bà khao quân tướng khi thắng trận trở về. Từ 20 tháng Chạp, dân làng đã họp bàn để chọn mua trâu. Trâu phải là trâu đực béo khỏe. Người được nhận nuôi trâu gọi là "chứa lềnh", nhất thiết phải ăn chay từ khi rước trâu về. Lán của trâu phải làm bằng các vật liệu mới, mỗi buổi chiều, "chứa lềnh" phải đem trâu ra bến tắm, sau đó tắm cho mình. Đến 7 giờ tối ngày 2 tháng Giêng, nhà "chứa lềnh" phải làm một cỗ gà và một cỗ chay gồm: củ mài, mía ngọt, chè lam, chè kho, hoa quả và một hũ rượu mộng. Tối đến, dân làng đến nhà "chứa lềnh" rước trâu ra đền Hạ (còn gọi là Miếu Ông) nơi thờ thập bộ thần quan là những tướng sĩ khi nghe tin bà mất đã nhảy xuống hồ trẫm mình để chứng tỏ lòng trung nghĩa. Trước khi làm lễ cầu trâu, người ta đốt bên cạnh cột buộc trâu hai bó đuốc bằng nứa khô. Sau đó, nhà sát trói trâu vào cọc bằng dây tre, rồi làm lễ mật khẩn xin âm dương. Khi trâu ngã gục và chết, người dân đem lột da, chôn 4 cọc rồi căng da trâu làm "nồi da nấu thịt", tái hiện cảnh mổ trâu khao quân của nữ tướng Xuân Nương khi xưa. Người ta còn cắt 12 miếng thịt ngon ở bắp làm 12 quả đài xinh để tế thần. Sáng mồng 3 âm lịch, người dân tổ chức lễ "chạy chài". Lễ gồm có thịt và lòng trâu đặt trên mâm tre. Sau đó nhà sát đội ra bến Giếnh, trên đường về người dân thi nhau tranh cướp lễ vật. Ai cướp được lễ vật thì năm đó làm ăn phát đạt, con cháu thuận hòa, gặp nhiều may mắn.