Tỉnh Hà Nam

Hà Nam là một tỉnh nằm ở Tây Nam châu thổ sông Hồng, trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ Việt Nam
Diện tích đất tự nhiên 84.952 ha

Vị trí địa lý

Hà Nam là cửa ngõ của thủ đô Hà Nội cách Hà Nội 58 km, có thị xã Phủ Lý là trung tâm kinh tế - chính trị - văn hoá của tỉnh tương lai sẽ trở thành phố vệ tinh của Hà Nội. Phía bắc tiếp giáp với Hà Nội, phía nam giáp tỉnh Ninh Bình, phía đông giáp với tỉnh Hưng Yên và Thái Bình, đông nam giáp tỉnh Nam Định và phía tây giáp tỉnh Hòa Bình.
Hà Nam là tỉnh nằm trên trục đường sắt Bắc Nam và quốc lộ 1A – huyết mạch giao thông quan trọng của cả nước, có mạng lưới giao thông rất thuận lợi, tạo điều kiện để giao lưu hợp tác kinh tế với các tỉnh, thành phố và các trung tâm kinh tế lớn của cả nước cũng như từ đó tới các cảng biển, sân bay ra nước ngoài.

Điều kiện tự nhiên

Với địa hình đa dạng Hà Nam vừa có đồng bằng, có vùng bán sơn địa, vừa có vùng trũng. Vùng đồi núi phía Tây hà Nam có nhiều tài nguyên khoáng sản, đặc biệt là đá vôi phát triển công nghiệp sản xuất vật liệu xây dựng, nhất là xi măng. Đây cũng là vùng có nhiều tiềm năng phát triển du lịch. Vùng đồng bằng Hà Nam có diện tích đất đai màu mỡ hình thành bãi bồi ven sông Hồng, sông Châu. Đây cũng là tiền đề để phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hoá, công nghiệp chế biến nông sản thực phẩm và du lịch sinh thái.
Hà Nam có khí hậu mang đặc điểm của khí hậu nhiệt đới, gió mùa, mùa đông lạnh hơn nhiều cũng như các tỉnh đồng bằng sông Hồng.
Tổng diện tích đất tự nhiên là 84.952 ha, Hà Nam có diện tích đất nông nghiệp chiếm 47.206 ha, diện tích nuôi trồng thuỷ sản 4.529 ha; đất lâm nghiệp 9.635 ha; đất chuyên dùng 11.692 ha, đất ở 4.326 ha; đất chưa sử dụng 7.564 ha.

Lịch sử

Vùng đất Hà Nam, cùng Nam Định và Thái Bình,Ninh Bình còn nằm sâu dưới đáy biển cách đây 225 triệu năm. Một vận động tạo sơn đã tạo nên vùng đá vôi của 3 tỉnh Hà Nam, Nam Định và Ninh Bình hiện nay vào cuối kỷ Jurat hay đầu kỷ Bạch phấn. Khoảng 70 triệu năm trước đây, chế độ biển kết thúc, thay thế là một quá trình bồi tụ để hình thành đồng bằng cổ. Phù sa mới và việc hình thành đồng bằng trên cơ sở tạo nên vùng đất thấp là trầm tích trẻ nhất châu thổ Bắc bộ.
Được bồi đắp bởi phù sa của sông Hồng, sông Đáy Hà Nam là vùng thu nhận đất đai bị bào mòn từ vùng núi cao trôi xuống. Người nguyên thuỷ đã xuất hiện ở Hà Nam trên dưới 1 vạn năm vào buổi đầu thời kỳ đồ đá mới và đồ gốm thuộc nền văn hóa Hoà Bình, văn hóa Bắc Sơn. Họ được xem như những người tiên phong khai thác châu thổ Bắc bộ.
Hà Nam thuộc vùng đất của bộ Giao Chỉ vào thời Hùng Vương gồm các huyện Kim Bảng, Duy Tiên,Bình Lục Thanh Liêm và một phần đất huyện Lý Nhân. Trải qua một quá trình chinh phục, thích ứng cư dân Hà Nam thời kỳ này đã từng bước làm chủ vùng đất trũng lầy.
Trong cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng, Hà Nam có nhiều nữ tướng cầm quân theo Hai Bà. Đó là Nguyệt Nga ở Duy Tiên, Cao Thị Liên ở Thanh Liêm. Hà Nam còn có căn cứ của Lê Chân ở Kim Bảng chống lại quân Đông Hán.
Trong cuộc khởi nghĩa Lý Bí và Triệu Quang Phục, tướng Đinh Lôi ở Thanh Liêm là người tài giỏi giúp Lý Bí đánh giặc Lương lập được nhiều chiến công. Sau chiến thắng (542) Đinh Lôi được Lý Bí cử ra trấn trị miền Đông Bắc. Lý Bí mất năm 548, giao lại binh quyền cho Triệu Quang Phục, Đinh Lôi lại theo Triệu Quang Phục tiếp tục chiến đấu đến thắng lợi hoàn toàn. Ông được phong là "Sinh thần Đại Vương".
Thời nhà Trần trong cuộc kháng chiến chống Nguyên Mông lần thứ 2 (1285) đã rút khỏi Thăng Long theo sông Thiên Mạc về Thiên Trường. Trận đánh đầu tiên trong hệ thống phòng tuyến sông Hồng tháng 5/1285 đã diễn ra trên đất Hà Nam giành được thắng lợi có ý nghĩa quan trọng củng cố niềm tin chiến thắng của quân dân cả nước.
Vào thời Lê Thượng thư Nguyễn Khải năm 1624 đã cho chuyển thủ phủ trấn Sơn Nam từ thôn Tường Lân, Duy Tiên, phủ Lỵ Nhân đến đóng ở thôn Châu Cầu thuộc tổng Phù Đạm, huyện Kim Bảng, phủ Lỵ Nhân, trấn Sơn Nam Thượng. Vua Minh Mạng dưới thời Nguyễn năm 1832, quyết định thành lập đơn vị hành chính tỉnh, phủ Lỵ Nhân được đổi là phủ Lý Nhân thuộc tỉnh Hà Nội.
Đến tháng 10/1890, phủ Lý Nhân được đổi tên thành tỉnh Hà Nam. Toàn quyền Đông Dương đem toàn bộ phủ Liêm Bình và 17 xã của huyện Vụ Bản và Thượng Nguyên)của tỉnh Nam Định, cùng với 2 tổng Chuyên Nghiệp và Mộc Hoàn, của huyện Phú Xuyên (Hà Nội), nhập vào huyện Duy Tiên lập thành tỉnh Hà Nam ngày 20/10/1908. Tháng 4/1965, Hà Nam được sáp nhập với tỉnh Nam Định thành tỉnh Nam Hà. Nam Hà sáp nhập với Ninh Bình thành tỉnh Hà Nam Ninh tháng 12/ 1975. Tỉnh Nam Hà và tỉnh Ninh Bình chia tách như cũ năm 1992. Tháng 11/1996, tỉnh Hà Nam được tái lập. Ngày 9/6/2008, chuyển thị xã Phủ Lý thành thành phố Phủ Lý.

Lễ hội truyền thống

Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn lễ hội do vua Lê Đại Hành là người khởi xướng. Lễ hội này ngày nay được tái hiện ở chân núi Đọi Sơn, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, với những sá cày cùng tiếng trống khai hội xuống đồng rộn ràng những ngày đầu năm mới.
Lễ hội truyền thống khu Di tích Lịch sử Văn hoá đình, chùa Châu
Lễ hội vật Liễu Đôi Hàng năm, vào ngày 05 tháng giêng âm lịch, tại làng Liễu Đôi, xã Liêm Túc, huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam lại diễn ra lễ hội vật để ghi nhớ công lao của chàng trai họ Đoàn giỏi võ đã có công đánh giặc cứu nước.Đây là một lễ hội làng tiêu biểu của văn hoá Hà Nam.
Lễ hội đình Thọ Chương Lễ hội diễn ra vào ngày 4 đến 6 tháng giêng. Nhân dân Thọ Chương nô nức kỷ niệm ngày ông Vũ Lang Nữu thắng trận trở về quê hương, cũng là ngày xã Vũ Xá xưa được triều đình công bố lệnh miễn trừ sưu thuế, tạp dịch.
Lễ hội thờ Phật ở chùa Đọi Lễ hội diễn ra vào ngày 21 tháng 3 âm lịch, chùa Đọi Sơn mở hội. Nhân dân trong vùng và rất đông khách thập phương đã về dây lễ và văn cảnh chùa. Về phần hội, hội chọi gà, vào ngày lễ hội chùa Đọi Sơn, có nhiều trò vui được tổ chức như thi dệt vải, nấu cơm thi,hát chèo, bơi thuyền, hát đối, hát giao duyên, múa tứ linh,dấu vật,tổ tôm điếm, đánh cờ người.
Lễ hội đền Trúc Lễ hội dễn ra từ ngày 1 tháng giêng đến 1 tháng hai âm lịch.Không gian lễ hội từ xưa mở rộng từ đình Trung đến đền Trúc, chùa Thi và ven núi Cấm.
Lễ hội đền Trần Thương Lễ hội diễn ra tưởng nhớ vị anh hùng dân tộc này Trần thương. lễ hội diễn ra hằng năm vào ngày 20/8 âm lịch. Dân gian có câu: Tháng Tám giỗ cha, tháng ba giỗ mẹ là để nói về hai lễ hội lớn về hai vị thánh: Đức thánh Mẫu (Liễu Hạnh),Đức thánh Trần (Trần Hưng Đạo).
Lễ hội đền Lảnh Giang một năm ở đây có hai kỳ lễ hội vào tháng 6 và tháng 8 âm lịch. Kỳ hội tháng 6 diễn ra từ ngày 18 đến 25 dành, kỳ hội tháng 8 diễn ra vào ngày 20.
Lễ hội thả diều được tổ chức tại làng Đại Hoàng, xã Hòa Hậu, huyện Lý Nhân, Hà Nam vào ngày 15/5 âm lịch.
Lễ hội đình Đá Lễ hội được tổ chức tại đình Đá, thôn An Mông, xã Tiên Phong, huyện Duy Tiên, Hà Nam. Đình Đá thờ Nguyệt Nga công chúa, một tướng tài của Hai Bà Trưng. Ngoài ngày sinh (ngày rằm tháng bảy) và ngày hóa (ngày 12 tháng 10) có tổ chức tế lễ, dâng hương ra, ngày hội đầu xuân được tổ chức vào các ngày 6,7,8 tháng Giêng. Trong hội có tế lễ, rước kiệu, lễ tế thần nông và các hội thi như vật cầu, đua thuyền.
Lễ hội đình Đinh thuộc thôn Đinh, xã Đinh Xá, huyện Bình Lục, Hà Nam. Lễ hội được tổ chức từ ngày 9 – 12 tháng Giêng âm lịch. Ngoài tế lễ, dâng hương, lễ hội làng Đinh còn có lễ rước nước và lễ khai độc.
Lễ hội làng Gừa thuộc xã Liêm Thuận, huyện Thanh Liêm, Hà Nam. Hội được tổ chức vào ngày mồng 4 tháng giêng hàng năm. Từ mờ sáng mồng 4, cửa đình đã rộng mở, đèn thắp sáng, khói hương nghi ngút. Trống nổi giục giã dân làng tới đình. Làng chọn lão nông hoặc người có chức sắc, gia đình thuận hòa, nề nếp làm chủ tế. Đúng giờ tỵ, trò cướp cầu bắt đầu. Đội nào thắng sẽ được vào cung hồi trống, tế thánh khai hội và họ tin rằng mọi ước nguyện cũng sẽ linh ứng.

Địa điểm du lịch

Khu du lịch Tam Chúc - Ba Sao
Nam thiên đệ tam động Kẽm Trống
Đền Lảnh Giang
Quần thể di tích danh thắng Đọi Sơn
Chùa Trinh Tiết
Du lịch Hang Luồn
Núi Ngọc
Bát cảnh sơn
Động Phúc Long
Ngũ Động Sơn
Chùa Bà Đanh
Đền Lăng
Một số điểm du lịch làng nghề: làng thêu An Hòa, làng dệt lụa Nha Xá, làng nghề song mây tre đan xã Ngọc Động, làng nghề trống Ðọi Tam

Đặc sản

Chuối Ngự Đại Hoàng
Cá kho làng Vũ Đại
Bánh đa nem làng Chều
Cá Trối Ba Sao
Bánh cuốn Phủ Lý
Bún cá rô đồng
Mắm cáy Bình Lục
Bún Tái Kênh
Rượu làng Vọc, Bình Lục

Danh nhân

Lê Hoàn
Nam Cao
Trần Đạt
Tam Nguyên Yên Đổ Nguyễn Khuyến
Nguyễn Hữu Tiến
Trần Tử Bình
Bùi Kỷ
Phạm Tất Đắc
Trần Quốc Hương
Băng Sơn