Huyện Nho Quan, Tỉnh Ninh Bình

Nho Quan là một huyện miền núi phía tây bắc của tỉnh Ninh Bình. Nho Quan có khu rừng nguyên sinh Cúc Phương.

Sdt quan trọng

Bưu điện TP Ninh Bình: (0229)3873708.
UBND TP Ninh Bình: +84 30 3871 054
Trung tâm Y tế huyện Nho Quan: (0229).866081
Cuc phuong resort: +84 30 3848 887
NH nông nghiệp và phát triển nông thôn: 063 3828364
Phòng vé hàng không VN: 063 3825413
Taxi Ninh Bình: (0229)3 633 788

Địa hình thời tiết

Diện tích: 475 km²
Số dân: 147.514 người (năm 2006)
Nho Quan phía bắc giáp các huyện Yên Thủy và Lạc Thủy của tỉnh Hòa Bình, phía đông giáp các huyện Gia Viễn, Hoa Lư, phía nam giáp thành phố Tam Điệp, phía tây giáp huyện Thạch Thành của tỉnh Thanh Hóa.
Địa hình huyện Nho Quan hầu hết là đồi núi, bao gồm các xã phía Tây Bắc và Tây Nam và phía Bắc huyện, bên cạnh đó còn có một số xã thuộc bán sơn địa và đồng chiêm trũng. Địa hình thấp dần từ Bắc xuống Nam, từ Tây sang Đông, độ cao so với mặt nước biển từ +3 đến +5 độ.
Nho Quan là một huyện có nhiều hồ nước tự nhiên và nhân tạo nhất ở Ninh Bình: Hồ Đập Trời, Hồ Đồng Liều, Hồ Đá Lải, Hồ Đồng Chương, Hồ Thường Sung, Hồ Yên Quang, Hồ Thác Lá, Hồ Trổ Lưới, Hồ Đầm Đống.

Lịch sử

Nho Quan là một huyện lâu đời thuộc tỉnh Ninh Bình. Thời kỳ 1975-1991, thuộc tỉnh Hà Nam Ninh. Ngày 27/4/1977 huyện Nho Quan hợp nhất với huyện Gia Viễn thành huyện Hoàng Long, thuộc tỉnh Hà Nam Ninh. Ngày 9/4/1981, tách huyện Gia Viễn khỏi huyện Hoàng Long. Ngày 23/11/1993, đổi tên huyện Hoàng Long thành huyện Nho Quan.
+ Thời kỳ Đinh Tiên Hoàng thuộc Phủ Tràng An.
+ Thời Trần thuộc trấn Thiên Quan, Thiên Quan gồm 3 huyện: Xích Thổ, Đông Lai, Khôi. Các vùng tương đương ngày nay: Xích Thổ - lưu vực sông Bôi, giữa Lạc Thủy và Gia Viễn; Đông Lai - Lạc Sơn, Khôi - Nho Quan.
+ Năm 1397 Hồ Quý Ly đổi làm trấn Thiên Quan.
+ Thời Lê đặt làm phủ Thiên Quan, gồm 3 huyện: Phụng Hóa, Yên Hóa, Lạc Thổ (Lạc Sơn, Hòa Bình ngày nay).
+ Năm Tự Đức thứ 15 (1862) đổi phủ Thiên Quan thành phủ Nho Quan, tỉnh Ninh Bình.
+ Năm 1921, ba tổng: Đề Cốc, Mất Một, Xích Thổ thuộc huyện Yên Hoá sáp nhập vào huyện Gia Viễn.
+ Sau cách mạng tháng 8 năm 1945 điều chỉnh cắt tổng Vân Trình (huyện Gia Viễn) nhập vào huyện Nho Quan.
+ Đầu năm 1953 ủy ban kháng chiến hành chính liên khu 3 sát nhập 5 xã: Quang Minh, Phú Thịnh, Bảo Lương, Đoàn Kết và Yên Lương thuộc Nho Quan vào huyện Yên Thủy (Hoà Bình).
+ Thời kỳ 1975-1991, thuộc tỉnh Hà Nam Ninh. Ngày 27/4/1977, hợp nhất với huyện Gia Viễn thành huyện Hoàng Long. Ngày 9/4/1981, tách huyện Gia Viễn khỏi huyện Hoàng Long. Ngày 23/11/1993, đổi tên huyện Hoàng Long thành huyện Nho Quan.
Nho Quan là một vùng đất cổ, rừng Cúc Phương là nơi phát hiện nhiều di chỉ khảo cổ học minh chứng cho sự xuất hiện của người Việt cổ tại đây.

Kinh tế

Nho Quan có các đô thị sau: Thị trấn Nho, Thị trấn Rịa, Thị trấn Ngã ba Anh Trỗi, Thị trấn Gia Lâm.
Nho Quan có các chợ sau là được xếp hạng chợ loại 2,3 ở Ninh Bình: Chợ Đế - Xã Gia Tường, Chợ Đồng Phong - Xã Đồng Phong, Chợ Lạc - Xã Xích Thổ, Chợ Lam - Xã Sơn Thành, Chợ Na - Xã Gia Lâm, Chợ Ngã Ba Anh Trỗi - Xã Quỳnh Lưu, Chợ Nho Quan - Thị Trấn Nho Quan, Chợ Rịa - Xã Phú Lộc, Chợ Vĩnh Khương - Xã Quảng Lạc.
Từ nay đến năm 2015, Nho Quan dự kiến tập trung thực hiện các dự án nâng cấp, hoàn chỉnh các tuyến đường giao thông phục vụ cho các tua du lịch; dự án tuyến hồ Yên Quang - đình Mống Lá (với sản phẩm du lịch là vui chơi bằng xe ngựa, du thuyền, câu cá); dự án du lịch đường sông Nho Quan - động Vân Trình bằng tàu thuỷ, kết hợp xây dựng khu công viên vui chơi thể thao, giải trí thị trấn Nho Quan; đầu tư nâng cấp các điểm di tích lịch sử khu căn cứ cách mạng Quỳnh Lưu, nâng cấp đền Phủ Đồi, quy hoạch phục vụ khách du lịch tâm linh; các dự án khách sạn 3 sao ở thị trấn Nho Quan, Rịa và khu du lịch tắm ngâm Cúc Phương.
Thiên nhiên ban tặng cho Nho Quan nguồn tài nguyên thiên nhiên khá phong phú với mỏ đá vôi, đá đôlômít, than bùn, mỏ sét, nước khoáng nóng trữ lượng lớn; rừng nguyên sinh Cúc Phương với diện tích 22.200 ha lưu giữ một hệ sinh thái rừng đa dạng, nhiều động thực vật quý hiếm và những hang động, hồ đập độc đáo chứa đựng tiềm năng phát triển du lịch sinh thái thu hút du khách thập phương đến tham quan, nghỉ dưỡng.
Kinh tế- xã hội của huyện trong những năm gần đây đã có nhiều khởi sắc, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân 5 năm trở lại đây đạt 10,7%. Năm 2008, giá trị sản xuất công nghiệp đạt gần 30%, nông nghiệp đạt gần 42%, thương mại dịch vụ đạt trên 28%, thu ngân sách trên địa bàn đạt 57,66 tỷ đồng.

Giao Thông

Nho Quan có dòng sông Bôi nối với sông Hoàng Long ra sông Đáy. Ngoài ra còn có sông Lạng, sông Rịa và sông Bến Đang. Huyện có 3 quốc lộ: 12B, quốc lộ 45, quốc lộ 38B, đại lộ Tràng An và các tỉnh lộ 438, 477, 492 chạy qua.
Giao thông đường thuỷ định hướng phát triển đến năm 2020 thì Nho Quan có các cảng sau: Cảng Nho Quan,Cảng Núi Hốt và một số các bến đò: Bến đò Châu Sơn, 3 bến đò Gia Thủy, 5 bến đò Xích Thổ, Bến đò Đầm Bùn, Bến đò Lạc Uyển.

Văn hóa du lịch

Nho Quan là quê hương của nhiều danh nhân như Dương Vân Nga, quê ngoại Vua Đinh Tiên Hoàng. Nơi đây có nhiều di tích, truyền thuyết gắn với cuộc đời và sự nghiệp của Đinh Bộ Lĩnh như di tích Đàn Tế Trời ở đồi Thờ, xã Quỳnh Lưu; đền Vua Đinh ở thôn Lão Cầu, xã Văn Phú; các đình Mỹ Hạ, đình Ngọc Nhị, đình Ngọc Ba ở xã Gia Thủy và các đình thôn Lược, đình Ngọc Mỹ thôn Me, đình Vua làng Xát, đền làng Đông Thịnh ở xã Sơn Lai đều thuộc huyện Nho Quan.
Vùng đất Phụng Hóa - Nho Quan xưa gắn với các truyền thuyết về thần Cao Sơn, vị thần trấn vùng núi Nam Lĩnh - Thiên Dưỡng được thờ phụng ở vùng đất này như đền Sơn thần, đền Cao Sơn... và nhiều nơi khác rước về thờ phụng trong tín ngưỡng Hoa Lư tứ trấn, sau này dân làng Kim Liên cũng rước thần Cao Sơn từ đền Láo, xã Văn Phú về thờ ở đình Kim Liên trong Thăng Long tứ trấn.
Trong kháng chiến chống Pháp, Nho Quan có chiến khu Quỳnh Lưu là nơi hình thành và phát triển cách mạng Ninh Bình, ở xã Quỳnh Lưu là nơi sinh ra anh hùng Lương Văn Tụy, xã Sơn Thành là nơi sinh ra bí thư tỉnh ủy đầu tiên Đinh Tất Miễn. Vùng núi đá phía đông nam Nho Quan thuộc các xã Sơn Hà và Sơn Lai nằm trong quần thể danh thắng Tràng An đã được UNESCO công nhận là di sản thế giới năm 2014.
Một số địa điểm du lịch: Hồ Đồng Chương, Hồ Yên Quang, Vườn quốc gia Cúc Phương, Động Vân Trình, Động Thiên Hà - hang Bụt, Công viên động vật hoang dã quốc gia Việt Nam, Quần thể danh thắng Tràng An, Tắm ngâm nước khoáng Cúc Phương; Khu du lịch nghỉ dưỡng Cucphuong Orion Resort, Khu du lịch tâm linh Phủ Đồi Ngang,
Đặc sản
Khoai lang Hoàng Long là loại cây đặc sản của tỉnh Ninh Bình nói chung và vùng Nho Quan - Gia Viễn bên bờ sông Hoàng Long nói riêng. Khoai Hoàng Long có thịt củ bở, màu vàng nhạt, bùi, ngọt và có mùi thơm đặc trưng. Hiện nay, Trung tâm Thực nghiệm Sinh học Nông nghiệp công nghệ cao thuộc Viện Di truyền nông nghiệp Việt Nam đã thử nghiệm và phục tráng thành công giống khoai lang Hoàng Long cho năng suất, chất lượng cao trên diện tích 3ha tại các xã Yên Quang và Phú Sơn huyện Nho Quan.
Rượu cần Nho Quan là loại rượu không qua chưng cất lửa. Người ta dùng gạo nứt nếp xay nấu thành cơm trộn đều với men đem ủ vào trong ang hoặc vò sành từ 3 tháng trở lên mới đem ra uống. Khi sắp uống, đem đổ nước vào ang. Nước đầu bao giờ cũng ngon và ngọt, đổ nước tiếp, rượu sẽ nhạt dần. Uống rượu cần không dùng chén, mà phải có các cần rượu làm bằng thân các cây trúc được thông rỗng bên trong cắm vào ang rượu. Men rượu phải là vỏ cây mun cùng với củ giềng, củ gừng, lá ổi xanh theo tỷ lệ nhất định, đem giã vắt lấy nước rồi trộn với bột gạo nếp. Sau đó nặn thành bánh tròn bằng quả ổi nhỏ ủ vào trấu cho phồng lên, để khô khoảng 10 ngày mới dùng được. Rượu cần thường uống đông người, uống để chuyện trò, giao lưu tình cảm.
Bánh giầy bản Mường Nho Quan là món đặc sản của bà con dân tộc Mường ở bản Sau, bản Ao và bản Cả thuộc xã Kỳ Phú, huyện Nho Quan (Ninh Bình) thường dùng vào dịp Tết nguyên đán hoặc trong đám cưới. Nguyên liệu làm bánh là gạo nếp cái hoa vàng. Trước khi chế biến phải ngâm gạo và đồ xôi. Khi xôi chín nhừ, còn đang nóng, họ trút vào cối gỗ, dùng cây vầu tươi, thon chắc có đầu mật và phết một lớp lòng đỏ trứng gà để giã xôi. Khi xôi đã nhuyễn như bột, để sang một chiếc nia và chuyển sang nặn bánh. Khi làm công đoạn này, người nặn xoa qua lòng đỏ trứng gà vào lòng bàn tay để xôi khỏi dính vào. Khi làm bánh xong, phải để cho nguội rồi mới xếp ra đĩa để tránh bánh dính thành một khối. Mỗi mẻ bánh thường cần 4 kg gạo nếp, làm được 120 chiếc. Bánh khi ăn vừa có hương vị đặc trưng của gạo nếp, vừa có hương thơm của lòng đỏ trứng gà lưu lại qua dụng cụ chế biến. Một chiếc bánh ngon phải vừa bùi, vừa giòn và dẻo.
Xôi trứng kiến Nho Quan là đặc sản quý hiếm, trứng kiến sau khi thu được mang về bỏ hết kiến mẹ ra. Sau đó, dùng một chậu nước hơi ấm, đãi nhẹ cho trứng kiến thật sạch. Xong để ráo nước rồi ướp với bột canh, hành khô thái lát phi với mỡ gà vàng ươm, đổ trứng kiến vào đảo nhẹ tay cho chín tới. Lá chuối ngự hơ chín, gói trứng kiến vào trong. Gạo nếp hương vo đãi sạch, ngâm trước, đổ ra chờ ráo nước, cho gạo vào chõ xôi, đặt gói trứng kiến ở giữa. Đặt chõ lên bếp, nấu cho xôi chín, bắc ra, mở gói trứng kiến rắc đều lên trên, dùng đũa xới nhẹ cho thật đều, đơm lên đĩa ăn nóng. Xôi nếp dẻo thơm phưng phức; trứng kiến béo ngầy ngậy, tiếng trứng kiến vỡ lép, thoáng hơi mỡ gà, hành phi và hương thơm lá chuối ngự.