Xã Mường Lai, Huyện Lục Yên, Tỉnh Yên Bái

Mường Lai Là xã phía Đông của huyện Lục Yên,

Diện tích - Dân số

Xã có tổng diện tích đất tự nhiên: 41,31km2,
Tổng dân số: 6.802 người;
Vị trí địa lý
Phía Bắc giáp với xã Đồng Yên (Hà Giang), phía Nam giáp với xã Vĩnh Lạc, phía Đông giáp thôn Ngòi Nắc (Tuyên Quang), phía Tây giáp với xã Minh Xuân và Liễu Đô.

Lịch sử hình thành

Trước năm 1945, có 2 xã là xã Cổ Văn và xã Từ Hiếu, thuộc Tổng Lịch Hạ; xã Từ Hiếu có 69 hộ chia thành 3 xóm là xóm Bó, xóm Nà Chao và xóm Khuôn Thếp. Xã Cổ Văn có 97 hộ, chia thành 4 xóm là xóm Phạ, xóm Bưa, xóm Thợ và xóm Vân. Xã Từ Hiếu ngày xưa có ngôi đình Nà Bái nhân dân lập lên để thờ hai thủ lĩnh tên là Hoàng Liên và Ma Nha, dưới thời Trần Nhật Duật, có công chỉ huy dân binh chống giặc ngoại xâm phương Bắc. Đồng thời, trong xã còn nhiều ngôi đình khác như đình Nà Ngàm, đình thôn Phạ đều thờ Thành Hoàng. Nhân dân Mường Lai có truyền thống hát Then, Shi lượn, hát ví, hát cọi rất đặc sắc, điển hình là sáo trúc, tính tẩu.
Xã Cổ Văn và xã Từ Hiếu là một trong hai cơ sở cách mạng tỉnh Yên Bái (cơ sở thứ nhất là chiến khu Vần, huyện Trấn Yên). Cuối tháng 4/1945, Đoàn cán bộ tuyên truyền giải phóng quân do đội Anh ( Lê Văn Hưu) và đội Hà (Nông Văn Hoắc) chỉ huy, từ Hàm Yên, Tuyên Quang bất ngờ đến xã Cổ Văn vào nhà lý trưởng Nghiêm Văn Tuân tuyên truyền chính sách Mặt trận Việt Minh, thành lập khu căn cứ cách mạng đặt tên là “Khu Lê Lợi” (trực thuộc khu giải phóng Tuyên Thái Hà); các ông Nghiêm Văn Tuân, lý trưởng xã Cổ Văn và ông Hoàng Văn Lợi, lý trưởng xã Từ Hiếu ngả theo Việt Minh, nộp ấn tín, bàn giao chính quyền cho cách mạng. Ngày 14/6/1945 cách mạng thành công ở Mường Lai, ban lãnh đạo Việt Minh thành lập Ủy ban cách mạng lâm thời, các đoàn thể Việt Minh, thành lập đơn vị tự vệ chiến đấu, đơn vị dân quân nhằm bảo vệ khu căn cứ và tuyên truyền chính sách Việt Minh đến các xã lân cận. Từ Mường Lai, cao trào cách mạng lân rộng khắp huyện. Đến tháng 8/1945 cách mạng toàn thắng, Khu căn cứ cách mạng Lê Lợi ( Mường Lai) giữ được an toàn tuyệt đối.
Sau cách mạng, Việt Minh đổi tên xã Cổ Văn thành xã Xuân Trường, xã Từ Hiếu thành xã Quốc Tuấn.
Ngày 28/3/1949 sát nhập 2 xã Xuân Trường và Quốc Tuấn thành một, đặt tên là xã Lê Lợi, có 422 hộ và 2661 nhân khẩu, xã vẫn giữ nguyên tên gọi và vị trí địa bàn các thôn như: Bưa, Phạ, Bó, Vân, Thợ và Nà Chao và các địa danh truyền thống lưu truyền trong đời sống nhân dân như: Nà Ngàm, Nà Quành, Roong Đeng, Roong Loỏng, Pác Nhàn...
Ngày 03/4/1965 đổi tên thành xã Mường Lai. Trong hợp tác hóa nông nghiệp, ngày đầu toàn xã thành lập 6 HTX. Cuối thập kỷ 70 của Thế kỷ 20, Mường Lai thành lập HTX hợp nhất qui mô toàn xã.
Năm 2000, xã Mường Lai kiện toàn lại đơn vị thôn bản, chia thành 20 thôn, gồm: Nà Chao, Từ Hiếu, Nà Khoang, Nà Bó, Nà Chèn, Nà Quành, Khau Quảng, Roong Loỏng, Nà Thợ, Nà Bái, Bản Cạu, Roong Đeng, Nà Vân, Tặng An, Nà Va, Nà Chùa, Nà Cáy, Nà Ngàm, Thâm Bưa, Khuôn Thếp, Nà Nhàn, Nà Nhàn 2.
Nơi thành lập đội du kích Cổ Văn được công nhận là di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh theo quyết định số 701/2004/QĐ – UB ngày 28/12/2004 của UBND tỉnh Yên Bái. Xã Mường Lai được Đảng và Nhà nước trao tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp.