Xã Tô Mậu, Huyện Lục Yên, Tỉnh Yên Bái

Tô Mậu là một xã thuộc huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái, Việt Nam.

Diện tich - Dân số

Xã có tổng số diện tích theo km2 20,95 km²,
Tổng số dân vào năm 1999 là 2.504 người, mật độ dân số tương ứng 120 người/km².

Lịch sử hình thành

Đầu thế kỷ XIX chưa xuất hiện xã Tô Mậu. Bút lục lưu trữ châu vụ Lục Yên ghi rằng năm Thành Thái nguyên niên (1896) xã Tô Mậu thuộc tổng Trúc Lâu, nằm ở hữu ngạn sông Chảy.
Vị trí địa lý
Ngày nay, xã Tô Mậu, phía Bắc giáp với xã Minh Chuẩn, phía Nam giáp với xã Động Quan, phía Đông giáp với xã Tân Lĩnh, phía Tây Bắc giáp với xã Khánh Hòa và An Lạc. Dãy núi Thắm cắt ngang xã Tô mậu thành 2 vùng, vùng phía Tây có cánh đồng cổ Làng Mường, phía Đông có cánh đồng Làng Thắm.
Xã có con ngòi Tô Trà chảy qua giữa Làng Mường rồi hướng lên phía Bắc đổ vào sông Chảy, mang lại nhiều lợi ích cho xã.
Trước thập kỷ 50/Tk20 lượng nước con ngòi rất lớn, thuyền mảng xuôi ngược thông suốt. Chân phía Đông đèo Thắm có dòng suối Thủy Tiên, các cụ thời xưa dựng một ngôi miếu gọi là Miếu Tiên (đã được công nhận là di tích văn hóa cấp tỉnh). Tại thôn Làng Mường có đền vọng Hùng Vương, cầu vào rằm tháng Giêng và tháng Bảy. Đây là một trong 3 ngôi đền thờ vọng Vua Hùng phát hiện tại Lục Yên, hai ngôi khác là đình vọng Nhà Lê tại thôn Nà Mực, xã Yên Thắng và ngôi đình Bản Chỏi thờ Nhà Lê ở xã Lâm Thượng.
Sau năm 1945, Việt Minh đặt tên mới là xã Hoàng Thịnh (chưa rõ lý do), năm 1949 đổi thành xã Tự Do. Sau CCRĐ năm 1954 xã Tự Do chia thành 3 xã là: Trung Thành, Quyết Tâm và phần địa bàn xã Tô Mậu cũ thành xã Thành Công (nhưng có một xóm là xóm Tô Mậu lại thuộc xã Quyết Thắng ở tả ngạn sông Chảy)
Ngày 03/4/1965, đổi tên từ xã Thành Công thành xã Tô Mậu (khôi phục tên cũ năm Thành Thái nguyên niên). Ngày 28/1/1967 nhập xóm Tô Mậu, thuộc xã Quyết Thắng (giải thể) vào xã Tô Mậu.
Xã Tô Mậu có bến đò Thắm, rất cổ, vừa chở khách quá giang, vừa là bến thương mại nông, lâm sản của các xã phía Tây Bắc huyện. Từ ngày huyện lỵ Lục Yên chuyển vào xã Yên Thắng, sự tham gia giao thông ngày càng tăng, bến phà Thắm không thể đáp ứng nhu cầu, cuối năm 1988 khởi công xây dựng cây cầu cứng Tô Mậu tại ngay bến phà Thắm, sau 4 năm thi công, ngày 01.1/1992 cầu Tô Mậu hoàn thành nối liền các xã miền Tây với các xã miền Đông và thông suốt giao thông từ tỉnh xuống huyện và các tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang.
Hiện nay xã Tô Mậu có 3 bản, 9 xóm là:
1- Bản Mường
2- Bản Thắm
3- Bản Chang
4- Xóm Lợi Hà
5- Xóm Hin Lặp
6- Xóm Soi Cậu
7- Xóm Gốc Diễn
8- Xóm Cửa Ngòi
9- Xóm Nà Hỏa
10- Xóm Nà Pan
11- Xóm Nà Hốc
12- Xóm Nà Ó.