Đường Phan Bội Châu, Quận Thuận Hóa, Thành phố Huế

1. Vị trí con đường

Đường Phan Bội Châu nằm trên địa bàn hai phường Vĩnh Ninh và Trường An, về phía Tây Nam Kinh thành Huế, khởi đầu từ đường Lê Lợi, chạy qua ngã tư các đường Nguyễn Huệ, Phan Đình Phùng, Phan Chu Trinh, qua ngã ba các đường Xuân Diệu, Đào Tấn đến đường Tam Thai (phía trái, trước Đàn Nam Giao), dài 2487m. Một số đoạn của tuyến đường này chỉ được đi một chiều.

2. Lịch sử con đường

Đường được hình thành từ đầu thế kỷ 19, cùng thời với việc xây dựng Đàn Nam Giao. Từ năm 1976 trở về trước, đường này chia làm hai đoạn: từ cầu Bến Ngự đến Đàn Nam Giao thuộc địa phận huyện Hương Thủy, năm 1981 sát nhập vào thành phố, đầu thế kỷ 20 có tên Nam Giao Cựu Lộ, người Pháp gọi là đường Song hành phía Đông (Rue Parallèle Est) (để phân biệt với đường Song hành phía Tây, tức đường Nam Giao Tân Lộ). Đoạn từ cầu Bến Ngự đến đường Lê Lợi, năm 1903 sát nhập vào thành phố, trước năm 1943 là đường Phủ Cam (Rue Phu Cam). Trước 1955 là đường Van Vollenhoven (Rue Van Vollenhoven), trước năm 1965 là đường Phan Bội Châu; trước năm 1976 là đường Nguyễn Hoàng. Tháng 1/1977, UBND tỉnh Bình Trị Thiên ra quyết định gộp hai đoạn làm một và đặt tên mới là đường Phan Bội Châu.

3. Tiểu sử nhân vật lịch sử gắn liền với con đường

Phan Bội Châu (Đinh Mão 1867 - Canh Thìn 1940): Nhà chí sĩ yêu nước, danh nhân văn hoá dân tộc, tên thật là Phan Văn San, do trùng huý tên vua nhà Nguyễn mà đổi thành Phan Bội Châu, lấy hiệu Sào Nam và nhiều biệt hiệu: Hải Thụ, Thị Hán, Độc Tĩnh Tử, Hãn Mạn Tử, quê ở làng Đan Nhiễm, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Ông nổi tiếng thông minh từ nhỏ, có ý chí phấn đấu nhiệt tình yêu nước. Lúc còn trẻ đã hưởng ứng phong trào Cần Vương, ông tham gia viết bài hịch Bình Tây Thu Bắc rồi cùng các đồng chí thành lập đội "Sĩ tử Cần Vương" tại quê nhà. Năm 1900, ông thi Hương đỗ Giải nguyên trường Nghệ An. Năm 1904, ông vận động thành lập hội Duy Tân, qua năm sau ông cùng Tăng Bạt Hổ sang Trung Quốc, Nhật Bản gây dựng phong trào Đông du. Năm 1908, bị trục xuất khỏi Nhật, ông trở lại Trung Quốc, rồi qua Thái Lan xây dựng căn cứ hoạt động ở nước ngoài. Sau cách mạng Tân Hợi 1911, ông trở lại Trung Quốc và thành lập "Hội Việt Nam Quang Phục" và Hội "Chấn Hoa Hưng á", cũng năm này ông bị giặc bắt giam tại Quảng Châu. Năm 1922, ông ra tù tiếp tục hoạt động, và cải tổ Hội Việt Nam Quang Phục thành Đảng Việt Nam Quốc Dân. Năm 1925, ông bị tay sai Pháp bắt cóc tại Thượng Hải, bị giải về nước. Chúng định thủ tiêu kín, nhưng việc bại lộ, buộc chúng phải đưa ông ra xử trước Hội đồng Đề hình, kết án khổ sai chung thân. Nhưng do cả nước dấy lên phong trào đòi thả Phan Bội Châu nên thực dân Pháp ra lệnh "ân xá", song phải an trí ở Huế (trên dốc Bến Ngự). Từ đấy ông không còn hoạt động chính trị nữa, chỉ chuyên tâm vào nghiên cứu Kinh Dịch, viết sách với biệt danh "Ông già Bến Ngự". 15 năm cuối đời, ông sống trong lòng yêu thương kính trọng của nhân dân Huế và các bậc chí sĩ yêu nước khác. Ông để lại một khối lượng tác phẩm đồ sộ: Phan Bội Châu niên biểu, Lưu cầu huyết lệ tân thư, Việt vong thảm trạng, Hải ngoại huyết thư, Việt Nam vong quốc sử, Chu Dịch quốc âm giải, Phan Sào Nam tiên sinh, Quốc văn thi tập, Việt Nam quốc sử khảo, Nữ quốc dân tu tri, Khổng học đăng, Sào Nam văn tập, Ngục trung thư, Trùng Quang tâm sử, Xã hội chủ nghĩa và hơn mười tiểu truyện về các anh hùng liệt nữ Việt Nam. Phan Bội Châu là nhà yêu nước lớn, nhà văn hoá dân tộc, nhà Phương Đông học, bậc anh hùng hiếm thấy của Việt Nam nữa đầu thế kỷ XX. ủy ban Mặt trận Tổ quốc Tỉnh, Sở Giao thông vận tải, Nhà Trưng bày nghệ thuật Điềm Phùng Thị, chợ Bến Ngự, Nhà thờ và lăng mộ của cụ Phan Bội Châu (di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1990), UBND phường Trường An, Chùa Hải Đức, Phổ Quang, Hiếu Quang, Từ Vân, Bảo Thiên, Trường Tiểu học Trường An, Trường Chính trị Nguyễn Chí Thanh và một số chùa tư, khuôn hội Phật giáo nằm trên đường này.
Đường phố cùng tên Phan Bội Châu:

• Đường Phan Bội Châu - Thị xã Sầm Sơn - Tỉnh Thanh Hóa
• Đường Phan Bội Châu - Thành phố Thanh Hóa - Tỉnh Thanh Hóa
• Đường Phan Bội Châu - Huyện Cái Bè - Tỉnh Tiền Giang
• Đường Phan Bội Châu - Thị xã Gò Công - Tỉnh Tiền Giang
• Đường Phan Bội Châu - Huyện Gò Công Tây - Tỉnh Tiền Giang
• Đường Phan Bội Châu - Thành phố Mỹ Tho - Tỉnh Tiền Giang
• Đường Phan Bội Châu - Thành phố Vĩnh Yên - Tỉnh Vĩnh Phúc
• Đường Phan Bội Châu - Quận Hồng Bàng - Thành phố Hải Phòng
• Đường Phan Bội Châu - Thành phố Bà Rịa - Tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu
• Đường Phan Bội Châu - Huyện Tân Thành - Tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu